Από την Ιστοσελίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου ΕΔΩ
Ἡ Ζωοδόχος Πηγὴ Μπαλουκλὶ
Ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ φημισμένα ἁγιαστικὰ κέντρα τῆς Κωνσταντινουπόλεως εἶναι ἡ Ζωοδόχος Πηγὴ στὸ Μπαλουκλί, ποὺ βρίσκεται ἔξω ἀπὸ τὰ χερσαία τείχη, δυτικὰ τῆς Πόλης. Γιὰ τὴν καταγωγὴ τοῦ ἱεροῦ ἔρχονται ἀπὸ τὰ βάθη τῆς παράδοσης δύο ἐκδοχές:
α) Ἡ πρώτη τοποθετεῖται στὶς ἀρχὲς τοῦ 6ου αἰ. καὶ ἀναφέρεται στὸν Ἰουστινιανό. Πηγὴ ὁ ἱστορικὸς Προκόπιος. Ὁ Ἰουστινιανὸς κυνηγοῦσε σ᾽ ἕνα θαυμάσιο τοπεῖο μὲ πολὺ πράσινο, νερά, δέντρα καὶ ὀμορφιά. Ἐκεῖ, σὰν σὲ ὅραμα, εἶδε ἕνα μικρὸ παρεκκλήσιο, πλῆθος λαοῦ κὶ ἕνα ἱερέα μπροστὰ σὲ μία πηγή. Εἶναι ἡ πηγὴ τῶν θαυμάτων, τοῦ εἶπαν. Ὁ Ἰουστινιανὸς ἔχτισε ἐκεῖ μοναστήρι μὲ ὑλικὰ ποὺ περίσσεψαν ἀπὸ τὴν Ἁγία Σοφία. Ὁ Ἰ. Κεδρηνὸς ἀναφέρει ὅτι χτίστηκε τὸ 560.
β) Ὁ Νικηφόρος Κάλλιστος διασῴζει ἄλλη παράδοση: Ὁ μετέπειτα αὐτοκράτωρ Λέων ὁ Θράξ (457-474) ὅταν ἐρχόταν κάποτε ὡς ἁπλὸς στρατιώτης στὴν Κωνσταντινούπολη συνάντησε στὴ Χρυσὴ Πύλη ἕνα τυφλὸ ποὺ τοῦ ζήτησε νερό. Ψάχνοντας γιὰ νερὸ μιὰ φωνὴ τοῦ ὑπέδειξε τὴν πηγή. Ὅταν θὰ γινόταν αὐτοκράτωρ, τοῦ εἶπε ἡ προφητικὴ φωνή, θὰ ἔπρεπε νὰ χτίσῃ δίπλα στὴν πηγὴ μία ἐκκλησία. Ὁ Κάλλιστος περιγράφει τὴ μεγάλη αὐτὴ ἐκκλησία μὲ πολλὲς λεπτομέρειες («Ἔκφρασις τοῦ θείου ναοῦ τῆς Πηγῆς, ὃν ὁ Λέων ἀνήγειρεν», Ρ.G. Migne, τόμ. 147, 73-77), ἀλλὰ ἡ περιγραφὴ ταιριάζει περισσότερο στὸ οἰκοδόμημα ποὺ ἔχτισε ὁ Ἰουστινιανός. Ἱστορικὰ εἶναι ἐξακριβωμένο ὅτι τὸ 536 στὴ Σύνοδο τῆς Κωνσταντινουπόλεως ὑπὸ τὸν Πατριάρχη Μηνᾶ (536-552) λαβαίνει μέρος καὶ ὁ Ζήνων, ἡγούμενος «τοῦ οἴκου τῆς ἁγίας ἐνδόξου Παρθένου καὶ Θεοτόκου Μαρίας ἐν τῇ Πηγῇ».
Ἕνα χρονοδιάγραμμα τῶν κυριοτέρων γεγονότων καὶ συμβάντων εἶναι διαφωτιστικό:
626. Ἐπιδρομὴ τῶν Ἀβάρων, ἀλλὰ οἱ βυζαντινοὶ σώζουν τὸ ἱερὸ ἁγίασμα.
790. Ὁ Ψευδο-κωδινὸς ἀναφέρει ὅτι ἡ αὐτοκράτειρα Εἰρήνη ἐπισκεύασε τὴν ἐκκλησία, ποὺ εἶχε πάθει μεγάλη καταστροφὴ ἀπὸ σεισμό.
869. Νέα ἐπισκευή, ὕστερα ἀπὸ νέο σεισμό, ἀπὸ τὸν Βασίλειο Α´ τὸν Μακεδόνα (867-886) κατὰ πληροφορία τοῦ Νικηφόρου Καλλίστου.
924. Σὲ ἐπιδρομὴ τῶν Βουλγάρων ὁ Συμεὼν καίει τὴν ἐκκλησία, ἀλλὰ ἀναστηλώνεται ἀμέσως ἀφοῦ τὸ 927 ἔγιναν ἐκεῖ οἱ γάμοι τοῦ ἡγεμόνος τῶν Ῥώσων Πέτρου με τὴ Μαρία, ἐγγονὴ τοῦ Ῥωμανοῦ Λεκαπηνοῦ.
966. Ἔχει διασωθεῖ ἡ περιγραφὴ μιᾶς ἐπίσημης τελετῆς στὴ γιορτὴ τῆς Ἀναλήψεως, στὴν ὁποία ἔλαβε μέρος ὁ Νικηφόρος Φωκᾶς (963-969) μὲ ὅλη τὴν αὐλή. Ἡ πομπὴ ἔφτανε μὲ πλοῖο καὶ ἀπὸ τὴ Χρυσὴ Πύλη συνέχιζε μέ ἄλογα. Τὸ συγκεντρωμένο πλῆθος ζητωκραύγαζε καὶ προσέφερε λουλούδια καὶ σταυρούς. Ὅταν ἐμφανιζόταν ὁ αὐτοκράτωρ ὁ Πατριάρχης τὸν ἀσπαζόταν καὶ στὴ συνέχεια ἔμπαιναν μαζὶ στὸ ναό, ὅπου στὸ χῶρο τοῦ ἱεροῦ εἶχε στηθεῖ ἐξἐδρα, ἀπ᾽ ὅπου ὁ αὐτοκράτωρ παρακολουθοῦσε τὴ λειτουργία. Στὸ τέλος τῆς γιορτῆς ὁ αὐτοκράτωρ καλοῦσε τὸν Πατριάρχη σὲ ἐπίσημο τραπέζι.
1078. Ἡ μονὴ τῆς Πηγῆς θεωρεῖται τόπος ἐξορίας, ἀφοῦ ἐκεῖ ἀπομονώνεται ὁ Γεώργιος Μονομάχος.
1084. Ὁ Ἀλέξιος Α´ Κομνηνὸς (1081-1118) περιόρισε τὸν φιλόσοφο Ἰωάννη Ἰταλὸ στὴ μονὴ τῆς Πηγῆς γιὰ νὰ καταπαύσῃ ὁ ἀναβρασμὸς ποὺ εἶχε δημιουργηθεῖ ἀπὸ τὶς ἰδέες του.
1204-1261. Τὸ ἱερὸ τῆς Πηγῆς περιέρχεται στοὺς Λατίνους.
1328. Ὁ νεαρὸς Ἀνδρόνικος Γ´ ὁ Παλαιολόγος (1328-1341) χρησιμοποιεῖ τὴ μονὴ ὡς ὁρμητήριο πρὶν καταλάβει τὴν Κωνσταντινούπολη.
1330. Ὁ Ἀνδρόνικος Γ´, ποὺ βρίσκεται ἐτοιμοθάνατος στὸ Διδυμότειχο, πίνει νερὸ ἀπὸ τὸ ἁγίασμα τῆς Πηγῆς ποὺ τοῦ ἔφεραν καὶ γιατρεύεται.
1341. Ἱερέας τῆς Πηγῆς, ὀνόματι Γεώργιος, εἶναι μάρτυρας σὲ νοταριακὴ πράξη.
1347. Ἡ Ἑλένη, κόρη τοῦ Ἰωάννου Καντακουζηνοῦ, παρουσιάζεται στὸ μέλλοντα σύζυγό της Ἰωάννη Ε´ Παλαιολόγο (1341-1391) ντυμένη μὲ τὴν ἐπίσημη ἐνδυμασία τῆς αὐτοκράτειρας, μέσα στὸν ἱερὸ χῶρο τῆς Πηγῆς. Σύμφωνά μὲ παλαιὸ ἔθιμο ἡ μέλλουσα αὐτοκράτειρα ὅταν ἔφθανε στὴν Πόλη ἀπὸ τὰ μέρη τῆς ξηρᾶς ἔπρεπε νὰ συναντηθῇ μὲ τὸν αὐτοκράτορα στην Πηγή.
1422. Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς πολιορκίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως ὁ σουλτάνος Μουρὰτ Β´ ἐγκαταστάθηκε μέσα στὴν ἐκκλησία.
1547. Ὁ Pierre Gylles σημειώνει τὸ 1547 ὅτι ἡ ἐκκλησία δὲν ὑπάρχει πιά, ἀλλὰ οἱ ἀσθενεῖς ἐξακολουθοῦν νὰ ἐπισκέπτονται τὴν Πηγή.
1727. Ὁ μητροπολίτης Δέρκων Νικόδημος ἔχτισε ναΐσκο καὶ ἀνανέωσε τὴ λατρεία. Οἱ Ἀρμένιοι ζητοῦσαν συμμετοχὴ στὸ ἱερὸ τῆς Πηγῆς, ἀλλὰ ἡ μεγάλη παράδοση καὶ τὰ σουλτανικὰ φιρμάνια ἀναγνώριζαν τὴν κυριότητα στὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο.
1833. Ὁ πατριάρχης Κωνστάντιος Α´ (1830-1834), μὲ ἄδεια τοῦ σουλτάνου, ἔχτισε τὴ σημερινὴ ἐκκλησία, τῆς ὁποίας τὰ ἐγκαίνια ἔγιναν τὸ 1835. Ἡ ἐπίσημη γιορτὴ τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς τελεῖται τὴν Παρασκευὴ τῆς Διακαινησίμου. Σήμερα, ἐκτὸς ἀπὸ τὴ μεγάλη ἐκκλησία, λατρευτικὸ κέντρο τοῦ μεγάλου κτιριακοῦ συγκροτήματος ἀποτελεῖ ὁ ὑπόγειος ναὸς τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς, ὅπου ἡ δεξαμένη μὲ τὸ ἁγίασμα καὶ τὰ ψάρια.
Γράφοντας τὸν 14ο αἰ. γιὰ τὸ ἁγίασμα τῆς Πηγῆς ὁ Νικηφόρος Κάλλιστος παραθέτει, ἀπὸ διάφορες πηγές, ἕνα κατάλογο 63 θαυμάτων, ἀπὸ τὰ ὁποῖα τὰ 15 φθάνουν ὡς τὴν ἐποχή του.
Ἡ ἐκκλησία τῆς Πηγῆς, σύμφωνα μὲ τὴν περιγραφὴ τοῦ ἰδίου τοῦ Καλλίστου, ἦταν ἡ μισὴ χτισμένη μέσα στὴ γῆ, εἶχε ὀρθογώνιο σχῆμα, διέθετε τέσσερεις εἰσόδους ἀπὸ τὶς ἰσάριθμες πλευρὲς καὶ ὁδηγοῦσε ὡς τὸ ἁγίασμα μὲ δύο μαρμάρινες κλίμακες, ποὺ ἡ κάθε μία εἶχε 25 σκαλοπάτια. Τὸ ἐξωτερικὸ φῶς, ἀπὸ τὰ φωτιστικὰ ἀνοίγματα, ἐπικεντρωνόταν πάνω στὴν Πηγὴ μὲ τὸ ἁγίασμα. Ἡ ἐκκλησία τοῦ ἁγιάσματος ἦταν στολισμένη μὲ πλούσια διακόσμηση, ἐπιχρυσωμένη ὀροφὴ καὶ θαυμάσιες τοιχογραφίες καὶ εἰκόνες. Ἀπό τις τοιχογραφίες ὁ Κάλλιστος ἐπισημαίνει τὴν Ὑπαπαντή, τὴ Μεταμόρφωση, τὴ Σταύρωση, τὴν ἐμφάνιση τοῦ Χριστοῦ στὶς ἅγιες γυναῖκες, τὴν Ἀνάληψη καὶ τὴν Πεντηκοστή. Ἀναφέρει δύο εἰκόνες ποὺ ἱστοροῦσαν θαύματα γιὰ τὶς ὁποῖες, πρέπει νὰ ὑποθέσουμε, ὅτι θα ἀπεικόνιζαν λεπτομέρειες ἀπὸ τὸ κεντρικὸ θέμα τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς. Ὁ βυζαντινὸς συγγραφέας καταγράφει καὶ τὰ ὀνόματα τῶν ζωγράφων. Πρόκειται γιὰ τὸν Ἰγνάτιο καὶ τὸν ἱερομόναχο Γαβριήλ. Κοντὰ στὸ ναὸ τῆς Πηγῆς εἶχαν ἀνεγερθεῖ καὶ τρία παρεκκλήσια, τοῦ Ἁγίου Εὐστρατίου, τῆς Ἁγίας Ἄννης καὶ τῆς Θεοτόκου.
Γιὰ τὸ ἁγίασμα καὶ τὰ θαύματα παραδίδονται πολλὰ ἐπιγράμματα, στὰ ὁποῖα ἐκφράζεται τὸ δέος, ὁ σεβασμὸς καὶ ὁ ἐνθουσιασμὸς γιὰ τὰ θαυμαστὰ γεγονότα. Σῴζονται 6 τοῦ Μανουὴλ Φιλῆ, ἄλλα 6 Ἰγνατίου τοῦ Μαγίστρου, 1 Ἰωάννου τοῦ Μαυρόποδος καὶ ἄλλων.
Ἡ εἰκόνα Ζωοδόχος Πηγή: Ἀποτελεῖ ἐπίθετο τῆς Παναγίας καὶ ἔχει σχέση μὲ τὸ ἁγίασμα. Γρήγορα συνδέθηκε μὲ τὴ λαϊκὴ πίστη καὶ ὁ τύπος τῆς εἰκόνας διαδόθηκε σ᾽ ὁλόκληρο τὸν ὀρθόδοξο κόσμο καὶ ἰδιαίτερα ὅπου ὑπῆρχε πηγὴ ποὺ μετατρεπόταν σὲ ἁγίασμα. Πρώτη φορὰ τὸν 9ο αἰ. ὁ Ἰωσὴφ Ὑμνογράφος ἔδωσε τὸν τίτλο «Ζωοδόχος Πηγή» σὲ ὕμνο του πρὸς τὴ Θεοτόκο.
Στὸ κέντρο τῆς εἰκόνας ὑπάρχει μαρμάρινο συντριβάνι ἀπ᾽ ὅπου χύνεται νερό. Πάνω ἀπὸ τὸ συντριβάνι παριστάνεται ἡ Θεοτόκος μὲ τὸν Χριστὸ στὴν ἀγκαλιά της νὰ εὐλογῇ. Δύο αἰωρούμενοι ἄγγελοι τὴν στεφανώνουν καὶ κρατοῦν εἰλητάριο μὲ τὴν ἐπιγραφή: «Χαῖρε ὅτι βαστάζεις, χαῖρε ὅτι ὑπάρχεις». Γύρω ἀπὸ τὸ συντριβάνι εἰκονίζεται ὁ αὐτοκράτωρ καὶ πολλοὶ ἀσθενεῖς μὲ ποικίλα παθήματα, καὶ σὲ διάφορες στάσεις. Δέχονται τὸ ἁγίασμα μὲ τὸ ὁποῖο τοὺς ῥαντίζουν οἱ ὑγιεῖς. Στὴν ἄκρη ζωγραφίζεται μιὰ μικρὴ δεξαμενή μὲ ψάρια, σύμφωνα μὲ τὸ θρύλο. Ἄλλωστε ἀπὸ τὰ ψάρια δόθηκε καὶ τὸ ὄνομα στὸ χῶρο γιατὶ Μπαλουκλὶ σημαίνει τόπος ποὺ ὑπάρχουν ψάρια.
Ὁ τύπος τῆς εἰκόνας τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς, μὲ διάφορες παραλλαγές, διαδόθηκε σὲ ὅλες τὶς ὀρθόδοξες περιοχές. Μικρογραφίες, ψηφιδωτά, εἰκόνες, ξυλόγλυπτα καὶ ἰδιαίτερα στὴ μορφὴ τῆς χαλκογραφίας, γνώρισαν μεγάλη διάδοση στοὺς τελευταίους αἰῶνες.
Στὸ βόρειο τόξο τοῦ ἐσωνάρθηκα τῆς Μονῆς τῆς Χώρας, ποὺ ἦταν ἕνα ἀπὸ τὰ πλησιέστερα μοναστήρια στὸ ἁγίασμα τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς, σῴζεται τὸ ἄνω μέρος τῆς σύνθεσης μὴ τὴν Παναγία-Ζωοδόχο Πηγὴ καὶ τὸν Χριστό.
Ἀθανάσιος Παλιούρας
Τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς
+ Τοῦ Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αὐγουστίνου Καντιώτου
από ΕΔΩ
Η ΖΩΟΔΟΧΟΣ ΠΗΓΗ
ΣΗΜΕΡΑ, ἀγαπητοί μου, ἡ Ἐκκλησία μας ἑορτάζει τὴν ἑορτὴ τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς. Ἡ ἑορτὴ αὐτὴ ἀνήκει στὶς λεγόμενες κινητὲς ἑορτὲς τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους.
Κινητὲς λέγονται οἱ ἑορτὲς τοῦ Τριῳδίου καὶ τοῦ Πεντηκοσταρίου, ποὺ ἔχουν ὡς κέντρο τὴν ἡμέρα τοῦ Πάσχα. Τὸ Τριῴδιο (10 ἑβδομάδες, δηλαδὴ 70 ἡμέρες) προηγεῖται τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα, τὸ δὲ Πεντηκοστάριο (7 ἑβδομάδες, δηλαδὴ 50 ἡμέρες) ἀκολουθεῖ. Οἱ ἑορτὲς αὐτὲς ὀνομάζονται κινητές, γιατὶ δὲν ἔχουν σταθερὰ ἡμερομηνία, ἐν ἀντιθέσει μὲ τὶς ἄλλες ἑορτὲς τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους ποὺ ἔχουν σταθερὰ ἡμερομηνία καὶ λέγονται ἀκίνητες. Τῶν κινητῶν ἑορτῶν ἡ ἡμερομηνία κάθε χρόνο ἀλλάζει. Ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴν ἡμερομηνία τοῦ Πάσχα. Ὅταν τὸ Πάσχα εἶνε πρώιμο, ἔρχονται καὶ αὐτὲς ἐνωρίτερα· ὅταν τὸ Πάσχα εἶνε ὄψιμο, αὐτὲς ἔρχονται ἀργότερα.
Ἡ Ζωοδόχος Πηγὴ εἶνε μία ἑορτὴ πρὸς τιμὴν τῆς Παναγίας. Δὲν ἔχει σχέσι μὲ τὴ ζωὴ τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου, ὅπως οἱ ἄλλες γνωστὲς θεομητορικὲς ἑορτές, λόγου χάριν τὰ Εἰσόδια, ὁ Εὐαγγελισμὸς ἢ ἡ Κοίμησις τῆς Θεοτόκου. Ἡ ἑορτὴ αὐτὴ ἔχει σχέσι μὲ τὶς θαυμαστὲς ἐπεμβάσεις τῆς Παναγίας πρὸς σωτηρίαν δυστυχῶν καὶ ταλαιπώρων ἀνθρώπων ποὺ τὴν ἐπικαλέσθηκαν μὲ πίστι. Ἡ Ζωοδόχος Πηγὴ μᾶς ὑπενθυμίζει τὰ θαύματα, ποὺ ἔκανε ἡ Παναγία σὲ ἕνα ὡρισμένο ναό της στὸν τόπο ἐκεῖνο ποὺ προκαλεῖ τὴ συγκίνησι κάθε Ἕλληνος.
Στὴν ὁμιλία αὐτὴ θὰ ποῦμε λίγα λόγια γύρω ἀπὸ τὸ ἱστορικὸ τῆς ἑορτῆς.
* * *
Ἀπὸ ποῦ ἔχει τὴν ἀρχή της ἡ ἑορτὴ τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς; Ἡ Ζωοδόχος Πηγὴ ἀρχίζει τὸ πρῶτον ἀπὸ μία λεπτομέρεια, μία ἀσήμαντη θὰ ἔλεγε κανεὶς λεπτομέρεια. Ὅλα τὰ μεγάλα γεγονότα τῆς ἱστορίας, ἀλλὰ καὶ τὰ γεγονότα τῆς προσωπικῆς μας ζωῆς, ἂν ἐξετάσουμε, θὰ βροῦμε νὰ προέρχωνται ὅλα ἀπὸ κάποια λεπτομέρεια. Ὡρισμένες λεπτομέρειες τῆς ζωῆς μας, τοῦ ἔθνους μας, τῆς ἱστορίας τῆς ἀνθρωπότητος ἔχουν μεγάλη σπουδαιότητα. Ποιά εἶνε ἡ λεπτομέρεια, ἀπὸ ὅπου ἀρχίζει ἡ ἑορτὴ τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς;
Πρὶν ἀπὸ 1500 περίπου χρόνια σὲ κάποια ἐξοχὴ τῆς Κωνσταντινουπόλεως, κάπου ἐκεῖ σ᾿ ἕναν ἔρημο δρόμο, ἕνας δυστυχισμένος ἄνθρωπος φώναζε «βοήθεια!». Κανείς δὲν τὸν ἄκουγε, καμμία σημασία δὲν τοῦ ἔδιναν στὸν ἔρημο ἐκεῖνο τόπο. Πέρασε ὅμως ἀπὸ τὸ σημεῖο ἐκεῖνο ἕνας ἄνθρωπος σπλαχνικός, ποὺ εἶχε καρδιὰ μὲ ἀγάπη. Ἄκουσε τὴ φωνὴ τοῦ δυστυχισμένου, ποὺ ζητοῦσε βοήθεια, καὶ ἔσπευσε νὰ τὸν βρῇ καὶ νὰ τὸν βοηθήσῃ ὅσο μποροῦσε. Τὸν βρῆκε σὲ ἐλεεινὴ κατάστασι.
Ἦταν τυφλὸς καὶ ἔμενε ἐκεῖ. Κάποιος τὸν εἶχε πετάξει στὸν ἔρημο ἐκεῖνο τόπο καὶ τὸν εἶχε ἀφήσει ἀσπλάχνως μόνο του. Ὁ τυφλὸς εἶχε μέρες νηστικός, πεινασμένος καὶ διψασμένος. Ὁ εὔσπλαχνος ἄνθρωπος, ποὺ τὸν βρῆκε, τὸν πῆρε ἀπὸ τὸ χέρι καὶ τὸν χειραγώγησε. Ὁ τυφλὸς τοῦ λέει·
―Ἔχω μέρες νὰ πιῶ νερό· σὲ παρακαλῶ, νεράκι θέλω.
Ἐκεῖνος ἔψαξε. Μπῆκε σ᾿ ἕνα δάσος. Προχώρησε γιὰ νὰ βρῇ πηγή. Δὲ᾿ βρῆκε. Τότε ἀκούει μιὰ φωνή, μιὰ μυστηριώδη φωνή·
―Δὲν χρειάζεται ν᾿ ἀγωνιᾷς. Τὸ νερὸ εἶνε κοντά. Προχώρει καὶ θὰ τὸ βρῇς.
Προχωρεῖ ἀρκετὸ διάστημα μέσα στὸ δάσος, ἀλλὰ καὶ πάλι δὲ᾿ βρῆκε καθόλου νερό. Ἀκούει ξανὰ τὴ φωνή·
―Μὴν ἀπογοητεύεσαι. Προχώρει καὶ θὰ βρῇς.
Προχώρησε λίγο ἀκόμα μέσα στὸ δάσος. Καὶ τότε ἐκεῖ βρίσκει ἕνα γάργαρο δροσερὸ νερό. Ἔδωσε στὸ διψασμένο νὰ πιῇ. Ὁ τυφλὸς ἤπιε καὶ εὐφράνθηκε.
Τότε ἄκουσε πάλι τὴ φωνή·
―Πλύνε του, λέει, τὰ μάτια ποὺ εἶνε τυφλά, καὶ τότε θὰ μάθῃς ἀμέσως, ποιά εἶμαι ἐγώ, ποὺ κατοικῶ ἐδῶ ἀπὸ πολλὰ χρόνια.
Πράγματι τοῦ ἔπλυνε τὰ τυφλὰ μάτια, καὶ ὁ τυφλὸς εἶδε τὸ φῶς του, ἔγινε ἀμέσως καλὰ μὲ τὴ βοήθεια τῆς Παναγίας, ποὺ φανέρωσε ἔτσι τὴν ζωοδόχο πηγή της.
Ἂς μὴν πιστεύουν οἱ ἄπιστοι, δικαίωμά τους. Ἐμεῖς πιστεύουμε, ὅτι πέρα τῆς ὕλης συμβαίνουν γεγονότα τεράστια, τὰ ὁποῖα ἑμεῖς ὀνομάζουμε θαύματα, οἱ δὲ ἄλλοι τὰ ἐμπαίζουν καὶ τὰ κοροϊδεύουν. Ἀλλ᾿ ἐμεῖς πιστεύουμε στὰ θαύματα τὰ ὁποῖα ἔκανε ὁ Θεὸς καὶ ἡ Παναγία.
Μετὰ λοιπὸν τί ἔγινε; Ποιός ἦταν αὐτὸς ὁ εὔσπλαχνος ἄνθρωπος; Μιὰ λεπτομέρεια δὲν εἶνε αὐτὴ τῆς ζωῆς; Ἀλλὰ ἀκοῦστε τὴ συνέχεια. Αὐτὸς ποὺ ἔκανε τὴν ἀγαθὴ αὐτὴ πρᾶξι ἦταν ἕνας ἄγνωστος καὶ ἄσημος στὴ Ῥωμαϊκὴ αὐτοκρατορία. Μικρός, τιποτένιος, ἀσήμαντος ἄνθρωπος, ποὺ κανείς δὲν τὸν ἤξερε καὶ κανείς δὲν ἔκανε λόγο γι᾿ αὐτὸν στὰ σαλόνια τῆς Κωνσταντινουπόλεως οὔτε πουθενὰ ἀλλοῦ. Ἦταν ἕνας ταπεινὸς ἄνθρωπος μακέλλης στὸ ἐπάγγελμα, δηλαδὴ κρεοπώλης. Ἦταν ὁ Λέων. Ποιός Λέων; Ὁ μετέπειτα αὐτοκράτωρ Λέων ὁ Α΄ ὁ Θρᾷξ, ὁ λεγόμενος καὶ Μακέλλης (457-474). Ὅσοι διαβάζουν ἱστορία ξέρουν, ὅτι αὐτὸς ἤτανε ἕνας ἀπὸ τοὺς ἐνδόξους βασιλεῖς, διότι κατετρόπωσε τοὺς Γότθους. Ἦταν ἀγαθὸς καὶ πρᾶος.
Αὐτὸν λοιπὸν τὸν ταπεινὸ καὶ φιλεύσπλαχνο ἄνθρωπο, ἡ θεία πρόνοια τὸν πῆρε ὕστερα ἀπὸ λίγα χρόνια ἀπὸ τὴ θέσι τοῦ κρεοπώλου καὶ τὸν ἔκανε αὐτοκράτορα τῆς μεγαλυτέρας αὐτοκρατορίας τοῦ τότε κόσμου, τοῦ Βυζαντίου, ποὺ ὡς φάρος ἐπὶ χίλια χρόνια, εἰς πεῖσμα τῶν δαιμόνων, ἐφωταγώγησε ὁλόκληρη τὴν ἀνθρωπότητα.
Ὁ Λέων, ὅταν ἔγινε αὐτοκράτωρ, δὲν λησμόνησε τὸ περιστατικὸ αὐτό. Θυμήθηκε τὴ λεπτομέρεια αὐτὴ τῆς ζωῆς του, ἔσπευσε στὸν τόπο ἐκεῖνο καὶ οἰκοδόμησε ἐκεῖ μεγάλο ναὸ πρὸς τιμὴν τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου. Καὶ κάτω, στὰ ὑπόγεια τοῦ ναοῦ αὐτοῦ, ἀνέβλυζε γάργαρο καὶ κρυστάλλινο νερό, τὸ ὁποῖο ἦτο θαυματουργό. Στὸν τόπο αὐτό, ποὺ λέγεται Μπαλουκλί, συνέρρεαν χιλιάδες ἄνθρωποι ἀπ᾿ ὅλα τὰ μέρη τῆς αὐτοκρατορίας. Καὶ εἶνε γεγονός, δὲν εἶνε ψέματα, ὅτι ἡ πηγὴ αὐτὴ ἔκανε μεγάλα καὶ σπουδαῖα θαύματα. Ἀγιασμένο νερὸ βγαίνει ἀπὸ τὴ γῆ καὶ θαυματουργεῖ. Ἀκόμη καὶ Τοῦρκοι καὶ Τουρκάλες πηγαίνουν στὴν ἐκκλησία αὐτὴ τῆς Κωνσταντινουπόλεως, παίρνουν ἀγιασμένο νερὸ καὶ θεραπεύονται.
Ὁ ναὸς τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς γκρεμίστηκε ἐκ θεμελίων κατ᾿ ἐπανάληψιν καὶ ἀνοικοδομήθηκε πάλι ἀπὸ εὐσεβεῖς αὐτοκράτορες, καὶ ἰδίως ἀπὸ τὸν ἔνδοξο αὐτοκράτορα Ἰουστινιανό. Ὁ ναὸς αὐτὸς ἔχει ἱστορία, εἶνε ἱστορικός. Ὑπάρχει ἀκόμη καὶ σήμερα. Σὲ ὅσους ἐπισκέφθηκαν τὴν Κωνσταντινούπολι ὁ ναὸς αὐτὸς εἶνε γνωστὸς ὡς ὁ ναὸς τοῦ Μπαλουκλί, στὸν ὁποῖο πρὸ ἐτῶν, τὸ 1955, βέβηλοι Τοῦρκοι εἰσώρμησαν καὶ δὲν μπορῶ νὰ ἐκφράσω τί βεβηλώσεις ἔκαναν.
Αὐτὸ εἶνε τὸ ἱστορικὸ τοῦ ναοῦ αὐτοῦ, ὁ ὁποῖος σῴζεται μέχρι καὶ σήμερα καὶ συνδέεται μὲ τὴν ἱστορία τοῦ γένους μας.
* * *
Ἀδελφοί μου!
Ὅπως στὸ Μπαλουκλὶ ἑορτάζουν τὴν ἡμέρα τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς καὶ ὁ ναὸς ἐκεῖνος τῆς Θεοτόκου εἶνε πηγὴ θείων δωρεῶν, ἔτσι νὰ πιστεύουμε, ὅτι καὶ κάθε ἐκκλησία ποὺ ἔχει ὀρθόδοξο παπᾶ καὶ λειτουργεῖ καὶ τελοῦνται τὰ ἅγια μυστήρια, εἶνε μία ζωοδόχος πηγή.
Στὴν Ἐκκλησία τρέχει τὸ νερὸ τὸ ἀθάνατο τῆς διδασκαλίας τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Τὸ νερὸ αὐτὸ ξεδιψᾷ. Σβήνει τὴ μεταφυσικὴ δίψα τοῦ ἀνθρώπου.
Στὴν Ἐκκλησία ἐπίσης τρέχει τὸ νερὸ τὸ ἀθάνατο τῆς θείας χάριτος, ποὺ πηγάζει ἀπὸ τὴν ὑπερτάτη θυσία τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Τὸ νερὸ αὐτὸ θεραπεύει. Δίνει τὴν ὑγεία στὶς ἀνάπηρες καὶ τραυματισμένες ψυχές, διὰ πρεσβειῶν τῆς Παναγίας. Ἀμήν.
† ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος
Β΄ μέρος ἀπομαγνητοφωνημένης ὁμιλίας, ἡ ὁποία ἔγινε στὸν ἱ. ναὸ Ἁγίου Γεωργίου πόλεως Φλωρίνης 23-4-1982
Το Μπαλουκλί (Τα ψάρια της Ζωοδόχου Πηγής)
ποίημα του Γεώργιου Βιζυηνού
Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη
την Πόλη την μεγάλη.
Σαράντα μέρες έκαμεν ο ‘γούμενος το ψάρι
στα χείλη του να βάλη.
Απ’ τες σαράντα κι ύστερα, πεθύμησε να φάγη
τηγανισμένο ψάρι.
–Αν μας φυλάγ’ η Παναγιά καθώς μας’ε φυλάγει,
την Πόλη ποιος θα πάρη;
Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό, τρία ψαράκια πιάνει,
–Θεός να τα βλογήση!
Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ’ αργυρό τηγάνι,
για να τα τηγανίση.
Τα τηγανίζ’ από την μια, και πά’ να τα γυρίση
κι από το άλλο μέρος.
Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση,
και τάχασεν ο γέρος!
–Μην τηγανίζης, γέροντα, και μόσχισε το ψάρι
στην Πόλη την μεγάλη!
Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν πάρει,
μας κόβουν το κεφάλι!
–Στην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού ποδάρια!
Με φαίνεται σαν ψεύμα!
Μ’ αν είν’ αλήθεια το κακό, να σηκωθούν τα ψάρια
να πέσουν μες στο ρεύμα!
Ακόμ’ ο λόγος βάσταγε, τα ψάρι’ απ’ το τηγάνι,
την μια μεριά ψημένα,
πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την λεκάνη,
γερά, ζωντανεμένα.
Ακόμ’ ώς τώρα πλέουνε, κόκκιν’ από το μέρος,
όπου τα είχε ψήσει.
Φυλάγουν το Βυζάντιο ν’ αναστηθή κι ο γέρος
να τ’ αποτηγανίση.
(από Tο τέλος του παραμυθιού ή η αρχή του ονείρου, Eρμής 2001)
Απολυτίκιον Ζωοδόχου Πηγής
Ήχος α΄
Ο ναός σου Θεοτόκε ανεδείχθη παράδεισος,
ως ποταμούς αειζώους αναβλύζων ιάματα
ώ προσερχόμενοι πιστώς, ως Ζωοδόχου εκ Πηγής,
ρώσιν αντλούμεν, και ζωήν την αιώνιον,
πρεσβεύεις γαρ συ τω εκ σου τεχθέντι, Σωτήρι Χριστώ, σωθήναι τας
ψυχάς ημών.
Μεγαλυνάριον
Ύδωρ το ζωήρυτον της Πηγής, μάννα το προχέον, τον αθάνατον δροσισμόν το νέκταρ το Θείον την ξένην άμβροσίαν το μέλι το εκ πέτρας, πίστει τιμήσωμεν.