Η Κυριακή 31 Δεκεμβρίου 2023 είναι ταυτόχρονα η Κυριακή μετά τα Χριστούγεννα και προ των Φώτων.
Από την Ιστοσελίδα της Χριστιανικής Φοιτητικής Δράσης ΕΔΩ
Τη σημερινή Κυριακή, Κυριακή μετά την Χριστού Γέννηση, η Αγία μας Εκκλησία, επιτελεί μνήμη Δαβίδ του Προφήτου και Βασιλέως, Ιακώβου του ετεροθαλούς αδελφού του Κυρίου και εξεχόντως Ιωσήφ του Μνήστορος της Αγίας Παρθένου Δεσποίνης ημών Θεοτόκου. Βρισκόμαστε ακόμη, μέχρι και την 31η Δεκεμβρίου, στην πανηγυρική σφαίρα της Μητροπόλεως των Εορτών, της Μεγάλης Δεσποτικής εορτής των Χριστουγέννων. Γι’ αυτό και εμείς σήμερα θα ξεχωρίσουμε μία λεπτομέρεια από την συγκλονιστική κοσμοσωτήρια νύκτα, κατά την οποία ανέτειλε ο Ήλιος της Δικαιοσύνης. Την νύκτα εκείνη, που ο άπειρος Θεός έλαβε σάρκα και οστά εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της Παρθένου και ευρέθη μικρό και φαινομενικά ανήμπορο νεογνό στο σπήλαιο της Βηθλεέμ.
Επικεντρώνουμε τον φακό της προσοχής μας στα δύο χαρακτηριστικά ζώα, τα οποία κοιτούν και φαίνεται να “προσκυνούν” τον μικρό Χριστούλη στη φάτνη. Άραγε, πώς προέκυψε η απεικόνιση αυτών των δύο συγκεκριμένων ζώων στη φάτνη της Βηθλεέμ; Αυτό θα είναι το σημερινό μας θέμα.
Ένας από τους λεγόμενους “μικρούς προφήτες”, δηλαδή προφήτες των οποίων το γραπτό έργο δεν είναι εκτενές, είναι ο Αββακούμ του 7ου αιώνα π.Χ. Αυτός σε μία προσευχή του προς τον Θεό έγραψε μεταξύ άλλων: «ἐν μέσῳ δύο ζώων γνωσθήσῃ» (Αββακούμ γ´ 2), δηλαδή θα βρίσκεσαι και θα αναγνωρισθείς ανάμεσα σε δύο ζώα. Αυτό το βλέπουμε αποτυπωμένο σε όλες τις αγιογραφίες, ειδικά τις βυζαντινές, που απεικονίζουν την γέννηση του Σωτήρος. Βλέπουμε τον μικρό Χριστό, το Θείο Βρέφος να βρίσκεται μέσα στη φάτνη, δηλαδή στο κοίλο επίμηκες δοχείο στο οποίο έβαζαν την τροφή των ζώων, και την Υπεραγία Θεοτόκο, όρθια και όχι ξαπλωτή, έτοιμη να τον φροντίσει. Βλέπουμε ακόμη τον Ιωσήφ να στέκεται με δέος μακριά (για να δείξει έτσι ο Αγιογράφος ότι δεν συμμετείχε συντελεστικά στην Γέννηση του Ιησού) και να θαυμάζει το γεγονός της Γεννήσεως και τέλος δύο ζώα, ένα βόδι και έναν όνο να κοιτούν και αυτά και να αναγνωρίζουν το Θείο Βρέφος.
Όλα αυτά είναι παρμένα από την προφητεία του προφήτη Αββακούμ, ενώ βεβαίως, το γεγονός διασώζεται και από την αρχαία χριστιανική παράδοση. Υπάρχουν διάφορες πατερικές ερμηνείες για αυτήν την προφητική ρήση -με τις οποίες δεν θα ασχοληθούμε-, αλλά η επικρατούσα στην Εκκλησία μας είναι η εξής: Ο Θεός ήρθε και γεννήθηκε μέσα σε ένα σπήλαιο, το οποίο χρησιμοποιούνταν ως στάβλος ζώων. Επ’ αυτού αναφέρονται συνδυαστικά και τα λόγια του προφήτη Ησαΐα, ο οποίος λέει: “ἔγνω βοῦς τὸν κτησάμενον καὶ ὄνος τὴν φάτνην τοῦ κυρίου αὐτοῦ” (Ησ. α΄ 3), δηλαδή το βόδι αναγνωρίζει τον ιδιοκτήτη του και το γαϊδούρι αναγνωρίζει τη φάτνη, την ταΐστρα του κυρίου του, αυτού που τον τρέφει. Και συνεχίζει: “Ισραὴλ δέ με οὐκ ἔγνω καὶ ὁ λαός με οὐ συνῆκεν” (Ησ. α΄ 4), δηλαδή ενώ τα ζώα κατάλαβαν ότι ήρθε ο Θεός, οι άνθρωποι οι αποτελoύντες τον λαό του Θεού, τι τραγικό! δεν κατάλαβαν ότι ήρθε ο Μεσσίας και δεν τον αναγνώρισαν.
Πράγματι, στην περιοχή της Βηθλεέμ υπήρχαν και υπάρχουν μέχρι σήμερα στο αργιλώδες έδαφός της σπήλαια, τα οποία τα χρησιμοποιούσαν τότε για μάντρες προβάτων. Βέβαια, η πνιγηρή ατμόσφαιρα της κοπριάς των ζώων καθιστά αφιλόξενους τους σκοτεινούς, υγρούς και περίκλειστους αυτούς χώρους. Αυτός ήταν ο χώρος, που οι άνθρωποι της εποχής εκείνης θεώρησαν “κατάλληλο” για να φιλοξενήσουν τον άπειρο Θεό, που ταπεινώθηκε, έγινε άνθρωπος και ήρθε να μας σώσει. Αληθινά, καμία σχέση δεν είχε η αληθινή Φάτνη του Χριστού με τις ψεύτικες καταστόλιστες φάτνες που φτιάχνουμε σήμερα. Τραγική ειρωνεία! Τώρα στις σημερινές φάτνες είναι όλα όμορφα και ολοφώτεινα αλλά ο Χριστός είναι ψεύτικος, όταν βεβαίως υπάρχει! Αυτό δείχνει τον πολιτισμό μας. Είμαστε μόνο βιτρίνα, επιφάνεια, ύλη αλλά το πνεύμα το έχουμε υποβαθμίσει, το έχουμε υποτιμήσει, κάποτε το έχουμε και εξαφανίσει. Τότε -στην αληθινή Φάτνη- όλα ήταν κατασκότεινα και καταβρόμικα και κάθυγρα αλλά, ο Χριστός ήταν ο Αληθινός!
Ο προφήτης Αββακούμ στην ωραία αυτή προφητεία του, που βρίσκεται στο τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου του, προσευχήθηκε να τιμωρήσει ο Θεός τους Βαβυλωνίους που θα έρχονταν μετά από κάποιες δεκαετίες για να κατακτήσουν, να υποδουλώσουν, να αιχμαλωτίσουν και να λαφυραγωγήσουν τον λαό του Θεού, τον Ισραήλ. Με το προφητικό του όμμα βλέπει ότι οι Βαβυλώνιοι θα έρθουν και πράγματι θα κατακτήσουν τον Ισραήλ. Βλέπει έπειτα τους Πέρσες να έρχονται και να κατακτούν τους κατακτητές Βαβυλώνιους. Βλέπει τέλος την τιμωρία των Περσών και τότε εξίσταται. Τρομάζει.
Έπειτα, το διεισδυτικό προφητικό του μάτι διαβαίνει επτά αιώνες και φτάνει στην εποχή του Μεσσία. Ο Προφήτης βλέπει ότι ο Θεός είχε αποφασίσει να κατέβει στη γη, να γίνει άνθρωπος, αλλά να γεννηθεί κάτω από πολύ ταπεινές συνθήκες. Μέσα σε ένα σπήλαιο.
Και τι παράξενο! Κοιτάξτε τι έβλεπαν οι Προφήτες! Οι άνθρωποι δεν θα Τον αναγνωρίσουν. Αντίθετα θα Τον αναγνωρίσουν τα ζώα! Και η αρετή του Κυρίου θα καλύψει όλους τους ουρανούς. “Ἐκάλυψεν οὐρανοὺς ἡ ἀρετὴ αὐτοῦ”. Και θα έρθει εποχή, λέει ο Προφήτης, που όλη η γη θα τον αναγνωρίσει και θα τον λατρεύσει. Ενώ οι άνθρωποι θα Τον απορρίψουν κατά την επί γης παρουσία Του, μετά θα έρθει σταδιακά η εποχή που όλοι θα Τον αναγνωρίζουν. Ο δε λόγος Του, όπως σημειώνει, θα είναι πιο λαμπερός και από τον ήλιο.
Πράγματι, οι αλληγοριστές Πατέρες μάς λένε πως, όταν ήλθε ο Χριστός, βρήκε την ανθρωπότητα να έχει αποκτηνωθεί, να έχει γίνει σαν ζώο. Γι’ αυτό, λένε οι Πατέρες, γεννήθηκε ανάμεσα στα ζώα. Ταυτόχρονα, οι άνθρωποι ήταν και ζωολάτρες. Όπως λέει ο Απόστολος, ἐλάτρευσαν τὴν κτίσιν παρὰ τὸν κτίσαντα. Και ομοιώματα πετεινών και τετραπόδων και ερπετών. Είχαν αγάλματα όλων των ζώων που τα προσκυνούσαν. Θα έχετε προσέξει, μάλιστα, ότι πολλές από τις δέκα πληγές του Φαραώ αφορούν ζώα, ερπετά, έντομα, μύγες, ακρίδες, τα οποία θεωρούνταν από τους Αιγυπτίους ως θεοί. Γι’ αυτό και ο Θεός, για να ταπεινώσει το υψηλό φρόνημα των Αιγυπτίων, που ήταν η υπερδύναμη της εποχής εκείνης, έβαλε τους ίδιους τους θεωρούμενους ως θεούς της Αιγύπτου να τους τιμωρούν.
Ενας Ρωμαίος αυτοκράτορας, ο οποίος κατήγαγε μεγάλη νίκη, στην πορεία του προς τη μάχη είχε συναντήσει ένα γαϊδούρι και έτσι απέδωσε την νίκη στο γαϊδούρι και έφτιαξε προς τιμήν του ένα μεγάλο ομοίωμα, άγαλμα, το “ιερό γαϊδούρι”, και το τοποθέτησε σε μία πόλη της Ελλάδος. Αλλά ακόμη και σήμερα στις Ινδίες, έχουν τις ιερές αγελάδες. Με αυτούς τους τρόπους, πραγματικά, εξευτελίζεται ο άνθρωπος.
Θα θυμάστε, ακόμη, ότι κάτω από το όρος Σινά, ακόμη και ο εκλεκτός λαός του Θεού μάζεψε όλα τα χρυσαφικά του και έφτιαξε ένα χρυσό μοσχάρι. Ο Μωυσής ήταν ψηλά στο όρος, ο ουρανός συγκλονιζόταν. Ο Θεός του ενεχείριζε τον Νόμο Του και οι πλανεμένοι Ισραηλίτες την ίδια ώρα έφτιαχναν και προσκυνούσαν “ιερό μοσχάρι” (Εξ. κβ΄). Τέτοια ήταν η ανθρωπότητα, όταν ήλθε ο Χριστός!
Τι λέει ο Δαβίδ; “Ἄνθρωπος ἐν τιμῇ ὢν οὐ συνῆκε” (Ψαλμ. μη΄ 13). Ο άνθρωπος, που ο Θεός τον έπλασε για να είναι το πιο τιμημένο ον, παρασυνεβλήθη τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις καὶ ὡμοιώθη αὐτοῖς. Άρχισε να αρέσκεται να είναι ζωώδης, έπεσε στα τέσσερα, έκανε όλες τις αμαρτίες που κάνουν τα ζώα, φρόντιζε πώς θα γίνει το καλύτερο ζώο. Το βλέπουμε και σήμερα να γίνεται αυτό. Και κυριολεκτικά παλινδρομεί ο άνθρωπος, δηλαδή γυρίζει προς τα πίσω, προς την βαρβαρότητα, προς την αποκτήνωση.
Ένας σύγχρονος φιλόσοφος, για να απεικονίσει αυτή την πραγματικότητα έπλασε μια όμορφη ιστορία. Είπε πως, αν στον κάθε άνθρωπο απεικονιζόταν το πάθος του, τότε άλλος θα έμοιαζε με αλεπού, η οποία είναι η προσωποποίηση της πονηριάς, άλλος θα έμοιαζε με λύκο που είναι αιμοδιψής, άλλος θα έμοιαζε με κάμηλο που είναι μνησίκακη και εκδικητική, άλλος θα έμοιαζε με τίγρη και λιοντάρι, που είναι επιθετικά, σκληρά και αιμοβόρά, ενώ άλλος θα έμοιαζε με θηλυμανή ίππο, ο οποίος είναι πάρα πολύ σαρκικός. Και καταλήγει ο φιλόσοφος πως ο μεγαλύτερος ζωολογικός κήπος επάνω στη γη δεν θα συγκρινόταν ποτέ σε ποικιλία και αγριότητα με τον ζωολογικό κήπο που θα αποτελούνταν από τους εμπαθείς ανθρώπους.
Σε αυτή την κατάσταση βρήκε την ανθρωπότητα ο Χριστός, ζωώδη και ζωολάτρη, όταν ήρθε να την θεραπεύσει. Όμως, δυστυχέστατα, βλέπουμε και σήμερα την ανθρωπότητα να είναι ζωώδης. Βλέπουμε τις φιλοζωικές εταιρείες να υπεραμύνονται για τα δικαιώματα και των πιο επικίνδυνων αγρίων ζώων. Βλέπουμε τη νομοθεσία να είναι όλο και πιο αυστηρή για τους ανθρώπους που θα κακοποιήσουν τα ζώα, βλέπουμε τώρα με την απαγόρευση κυκλοφορίας να έχουν περισσότερα δικαιώματα τα ζώα απ’ ό,τι οι άνθρωποι, να μπορούν όποια ώρα θέλουν να βγουν τη βόλτα τους και ο άνθρωπος να παίρνει δικαιώματα από τα δικαιώματα του ζώου του. Αυτό καταδεικνύει ακριβώς πόσο υπερτονίζουμε την αξία των ζώων, επειδή δυστυχώς και εμείς μοιάζουμε με τα ζώα, στα πάθη μας, στους στόχους μας, στα “θέλω” μας. Δείχνει όμως και πόσο αποπνευματικοποιούμε τον πολιτισμό μας, την ψυχή μας, την αξία μας ως ανθρώπων. Γι’ αυτό και πολύ συχνά στην ιερή εξομολόγηση, οι άνθρωποι λένε: «πάτερ, αισθάνομαι σαν ζώο με τις αμαρτίες που κάνω».
Έρχεται, λοιπόν, ο Χριστός και μας λέει: σήμερα ήρθα, αλλά τα ζώα έχουν πιο πολύ μυαλό από σας! Και βλέπουμε πως τους αγίους τους αναγνωρίζουν τα ζώα. Βλέπουμε πως ο Χριστός κατά τις 40 ημέρες της νηστείας του ήταν μετὰ τῶν θηρίων, δηλαδή τα άγρια θηρία αναγνώριζαν τον Χριστό και τον υπάκουαν. Βλέπουμε την όνο του μάντη Βαλαάμ, η οποία έβλεπε το θέλημα του Θεού και τον άγγελο του Θεού καλύτερα από ό,τι ο Βαλαάμ. Ακόμη και σήμερα, βλέπουμε πως μπορεί τα ζώα να έχουν καλύτερο αισθητήριο, πνευματικότερο από ό,τι έχουν οι άνθρωποι.
Όμως, ο Χριστός έρχεται, ώστε αρχικά να μας εξανθρωπίσει και στη συνέχεια να μας θεοποιήσει κατά χάριν. Προσφυώς το περιγράφει ο ιερός Χρυσόστομος: στην κιβωτό του Νώε, μπήκαν όλων των ειδών τα ζώα, αλλά ξαναβγήκαν από αυτήν ως ζώα. Αντίθετα, στην κιβωτό της Εκκλησίας, η οποία μέσα στον κατακλυσμό της αμαρτίας σώζει τα λογικά ζώα, δηλαδή τους ανθρώπους, μπορεί κάποιος να μπει λύκος και να βγει πρόβατο.
Ακριβώς αυτό ήρθε να κάνει ο Χριστός με τη Γέννησή Του! Ήρθε να μας πάρει από τα πάθη μας, τα οποία μας καθιστούν ζώα, και να μας κάνει όχι απλώς καλά ζώα, ανθρώπους, αλλά ζώα θεούμενα, όπως λένε οι Πατέρες, που θα μπορούν να γίνουν μικροί θεοί, όπως ακριβώς το βλέπουμε σε όλους τους αγίους και τους θαυμάζουμε. Αυτό γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα!
Γι’ αυτό, δικαίως οι ιστορικοί χώρισαν την ιστορία με βάση το κοσμοσωτήριο γεγονός της Γεννήσεως του Χριστού. Πριν από τον Χριστό ήταν το σκοτάδι. Μετά τον Χριστό, υπάρχει η δυνατότητα του φωτός, η δυνατότητα της σωτηρίας, του εξανθρωπισμού, της κατά χάριν θεώσεως.
Εμείς, που έχουμε τη μεγάλη ευλογία να ανήκουμε στην Ορθόδοξη Εκκλησία του Χριστού, μπορούμε κάθε μέρα να ανυψωνόμαστε μέσα από τη φάτνη του Χριστού, η οποία βρίσκεται επάνω στην Αγία Τράπεζα των Ορθόδοξων ναών μας, και διά των χαριτοβρύτων μυστηρίων να ανεβαίνουμε συνεχώς. Μόνο έτσι θα βλέπουμε όλο και περισσότερο την πραγματική δόξα του Χριστού, που την έβλεπαν οι ταπεινοί ποιμένες και οι καλοδιάθετοι μάγοι αλλά όχι οι μορφωμένοι της εποχής εκείνης.
Και τότε, πραγματικά, θα αισθανόμαστε τον Χριστό μέσα μας και θα αξιωθούμε και εδώ να ζούμε με τον Χριστό μια συνεχή φάτνη ευφροσύνης, όπως την έβλεπαν οι άγιοι άγγελοι που δοξολογούσαν τον Θεό. Θα αξιωθούμε, όμως, να είμαστε και στην πραγματική φάτνη του παραδείσου, για να συνενώνουμε τους ύμνους μας μαζί με τους αγίους αγγέλους και να ψάλλουμε αιώνια στον μεγάλο ευεργέτη μας Χριστό, που έγινε άνθρωπος για να μας σώσει, δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία.
Χρόνια πολλά και ευλογημένα!
ΤΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΟ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 31 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2023- ΠΡΟ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ (Μάρκ. α´ 1-8)
᾿Αρχὴ τοῦ εὐαγγελίου ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ. ῾Ως γέγραπται ἐν τοῖς προφήταις, «ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω τὸν ἄγγελόν μου πρὸ προσώπου σου, ὃς κατασκευάσει τὴν ὁδόν σου ἔμπροσθέν σου· φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ, ἑτοιμάσατε τὴν ὁδὸν Κυρίου, εὐθείας ποιεῖτε τὰς τρίβους αὐτοῦ», ἐγένετο ᾿Ιωάννης βαπτίζων ἐν τῇ ἐρήμῳ καὶ κηρύσσων βάπτισμα μετανοίας εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν. Καὶ ἐξεπορεύετο πρὸς αὐτὸν πᾶσα ἡ ᾿Ιουδαία χώρα καὶ οἱ ῾Ιεροσολυμῖται, καὶ ἐβαπτίζοντο πάντες ἐν τῷ ᾿Ιορδάνῃ ποταμῷ ὑπ᾿ αὐτοῦ ἐξομολογούμενοι τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν. ῏Ην δὲ ὁ ᾿Ιωάννης ἐνδεδυμένος τρίχας καμήλου καὶ ζώνην δερματίνην περὶ τὴν ὀσφὺν αὐτοῦ, καὶ ἐσθίων ἀκρίδας καὶ μέλι ἄγριον. Καὶ ἐκήρυσσε λέγων· ῎Ερχεται ὁ ἰσχυρότερός μου ὀπίσω μου, οὗ οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς κύψας λῦσαι τὸν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων αὐτοῦ. ᾿Εγὼ μὲν ἐβάπτισα ὑμᾶς ἐν ὕδατι, αὐτὸς δὲ βαπτίσει ὑμᾶς ἐν Πνεύματι ῾Αγίῳ.
Απόδοση σε απλή γλώσσα
Αὐτὴ εἶναι ἡ ἀρχὴ τοῦ χαρμόσυνου μηνύματος γιὰ τὸν ᾿Ιησοῦ Χριστό, τὸν Υἱὸ τοῦ Θεοῦ. Στὰ βιβλία τῶν προφητῶν εἶναι γραμμένο· Στέλνω τὸν ἀγγελιοφόρο μου πρὶν ἀπὸ σένα, γιὰ νὰ προετοιμάσει τὸν δρόμο σου! Μιὰ φωνὴ βροντοφωνάζει στὴν ἔρημο· ἑτοιμᾶστε τὸν δρόμο γιὰ τὸν Κύριο ἰσιῶστε τὰ μονοπάτια νὰ περάσει. Σύμφωνα μ’ αὐτά, παρουσιάστηκε ὁ ᾿Ιωάννης, ὁ ὁποῖος βάφτιζε στὴν ἔρημο καὶ κήρυττε νὰ μετανοήσουν οἱ ἄνθρωποι καὶ νὰ βαφτιστοῦν, γιὰ νὰ συγχωρηθοῦν οἱ ἁμαρτίες τους. Πήγαιναν σ’ αὐτὸν ὅλοι οἱ κάτοικοι τῆς ᾿Ιουδαίας καὶ οἱ ῾Ιεροσολυμίτες, κι ὅλους τοὺς βάφτιζε στὸν ποταμὸ ᾿Ιορδάνη, καθὼς ὁμολογοῦσαν τὶς ἁμαρτίες τους. ῾Ο ᾿Ιωάννης φοροῦσε ροῦχο ἀπὸ τρίχες καμήλας καὶ δερμάτινη ζώνη στὴ μέση του, ἔτρωγε ἀκρίδες, καὶ μέλι ἀπὸ ἀγριομέλισσες. Στὸ κήρυγμά του τόνιζε· «῎Ερχεται ὕστερα ἀπὸ μένα αὐτὸς ποὺ εἶναι πιὸ ἰσχυρὸς καὶ ποὺ ἐγὼ δὲν εἶμαι ἄξιος νὰ σκύψω καὶ νὰ λύσω τὸ λουρὶ ἀπὸ τὰ ὑποδήματά του. ᾿Εγὼ σᾶς βάφτισα μὲ νερό, ἐκεῖνος ὅμως θὰ σᾶς βαφτίσει μὲ ῞Αγιο Πνεῦμα».
Κυριακή προ των Φώτων: σχετικά με το κήρυγμα μετανοίας του Ιωάννη του Βαπτιστή (Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος)
Αποσπάσματα από την ομιλία Ι΄ του αγίου Ιωάννου, Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως του Χρυσοστόμου
«᾽Εν δὲ ταῖς ἡμέραις ἐκείναις παραγίνεται ᾽Ιωάννης ὁ βαπτιστὴς κηρύσσων ἐν τῇ ἐρήμῳ τῆς ᾽Ιουδαίας [καὶ] λέγων, Μετανοεῖτε, ἤγγικεν γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν [: Κατά τις ημέρες εκείνες (που ο Ιησούς ζούσε αφανής στη Ναζαρέτ) έκαμε την εμφάνισή του ο Ιωάννης ο βαπτιστής και κήρυσσεστην έρημο της Ιουδαίας (που βρίσκεται στα βόρεια της Νεκράς Θάλασσας),και έλεγε:“μετανοείτε, αλλάξτε φρονήματα και ζωή, διότι η βασιλεία των ουρανών (την οποία θα μας φέρει ο Μεσσίας) έχει πλέον πλησιάσει”.]»
«᾽Εν δὲ ταῖς ἡμέραις ἐκείναις»: Ποιες ημέρες εννοεί ο Ευαγγελιστής; Διότι ο Ιωάννης δεν εμφανίζεται τότε, όταν δηλαδή ο Ιησούς ήταν παιδί, αλλά ύστερα από τριάντα έτη, όπως μαρτυρεί και ο Λουκάς (Λουκ. 3, 1-3). Γιατί, λοιπόν, λέγει «κατά τις ημέρες εκείνες»; Είναι γενική συνήθεια στην Αγία Γραφή να χρησιμοποιεί αυτόν τον τρόπο της εκφράσεως, όχι μόνο όταν διηγείται αυτά που συμβαίνουν στο συγκεκριμένο χρόνο, αλλά και όταν αναφέρεται σε γεγονότα που θα συμβούν πολλά χρόνια αργότερα. Το ίδιο συνέβη και όταν ο Ιησούς καθόταν στο όρος των Ελαιών και Τον πλησίασαν οι μαθητές Του και ήθελαν να μάθουν για τη Δευτέρα παρουσία Του και την άλωση της Ιερουσαλήμ (Ματθ. 24 κ.ε.). Γνωρίζετε, βέβαια, πόσος χρόνος μεσολαβεί μεταξύ των δύο γεγονότων. Αφού, λοιπόν, ομίλησε για την ολοκληρωτική καταστροφή της μητροπόλεως και ολοκλήρωσε τον λόγο για τα γεγονότα αυτά (Ματθ. 24, 3 και 9) και επρόκειτο να μεταβεί στο χρόνο της συντελείας του κόσμου πρόσθεσε τη φράση «Τότε και αυτά θα συμβούν», χωρίς να συνάπτει τους δύο ξεχωριστούς χρόνους των δύο αυτών γεγονότων με το να πει «τότε», αλλά καθόριζε εκείνο μόνο τον χρόνο, κατά τον οποίο επρόκειτο να λάβουν χώρα αυτά· πράγμα το οποίο κάνει και τώρα, όταν λέγει: «Κατά τις ημέρες εκείνες». Διότι δεν επέλεξε την έκφραση αυτή για να δηλώσει τις αμέσως επόμενες ημέρες των προηγούμενων γεγονότων (Ματθ. 2, 23), αλλά εκείνες ήθελε να καθορίσει, κατά τις οποίες επρόκειτο να συμβούν, όσα προετοιμαζόταν να διηγηθεί.
Και για ποιο λόγο, θα μπορούσε να ρωτήσει κάποιος, ο Ιησούς, ύστερα από τριάντα χρόνια, ήλθε για να βαπτισθεί; Μετά το βάπτισμα αυτό, λοιπόν, σκόπευε να καταργήσει τον νόμο. Γι’ αυτό μέχρι της ηλικίας αυτής, η οποία προσβάλλεται από όλα τα αμαρτήματα, παραμένει και εφαρμόζει αυτόν καθ’ ολοκληρίαν, ώστε κανένας να μην ισχυρίζεται ότι κατήργησε αυτόν, επειδή δεν μπορούσε να τον τηρήσει. Διότι δε δεχόμαστε πάντοτε όλων μαζί των παθών την επίθεση· αλλά κατά την παιδική ηλικία μάς διακρίνει η απερισκεψία και η δειλία, στη συνέχεια δε η σφοδρή επιθυμία για τις ηδονές και έπειτα η επιθυμία των χρημάτων. Για τον λόγο αυτό, αφού περίμενε σε όλα τα στάδια της ηλικίας και αφού σε όλα αυτά τήρησε τον νόμο, έτσι έρχεται για να βαπτισθεί, τοποθετώντας το βάπτισμα στο τέλος μετά την εκπλήρωση των άλλων εντολών.
Το ότι δε το βάπτισμα ήταν γι’ αυτόν το τελευταίο κατόρθωμα από τα οριζόμενα από τον νόμο, άκουσε τι λέγει: «Διότι έτσι είναι πρέπον σε εμάς να εκτελέσουμε κάθε εντολή» (Ματθ. 3, 15). Αυτό δε που λέγει, σημαίνει το εξής· Εφαρμόσαμε όλες τις νομικές διατάξεις, δεν παραβιάσαμε καμία εντολή. Επειδή, λοιπόν, αυτό μας μένει ακόμη, πρέπει να το προσθέσουμε και αυτό και έτσι θα εκπληρώσουμε κάθε δικαιοσύνη. Δικαιοσύνη δε ονομάζει εδώ την τήρηση όλων των εντολών· ότι αυτή είναι η αιτία, για την οποία ο Χριστός ήθελε να βαπτισθεί, είναι φανερό από τα ανωτέρω.
Αλλά γιατί ανατέθηκε τούτο το βάπτισμα στον Ιωάννη; Το ότι βέβαια ο υιός του Ζαχαρία δεν πήρε την απόφαση αυτή να βαπτίζει από μόνος του, αλλά εκτελούσε το έργο αυτό παρακινούμενος από τον Θεό, και ο Λουκάς το φανερώνει, όταν λέγει: «Δόθηκε εντολή από τον Θεό προς τον Ιωάννη» (Λουκ. 8, 2) και ο ίδιος ο Ιωάννης το λέγει: «Εκείνος που με απέστειλε να βαπτίζω με νερό, εκείνος μου είπε· σε όποιον θα δεις το Πνεύμα να κατεβαίνει σαν περιστερά και να μένει επάνω Του, Αυτός είναι που βαπτίζει με Πνεύμα Άγιο» (Ιωαν. 1, 33).
Και για ποιο σκοπό απεστάλη να βαπτίζει; Και αυτό, πάλι, ο Βαπτιστής μάς το γνωστοποιεί λέγοντας: «Και εγώ ο ίδιος δεν Τον γνώριζα προηγουμένως, αλλά για να γίνει Αυτός φανερός στους Ισραηλίτες, για τον λόγο αυτό ήλθα εγώ και βαπτίζω με νερό στα ύδατα του Ιορδάνου»(Ιωαν. 1,31).
Μα εάν ήταν μόνο αυτή η αιτία της αποστολής του, τότε γιατί λέγει ο Λουκάς ότι «ήλθε σε ολόκληρη την περιοχή του Ιορδάνη και κήρυττε βάπτισμα μετανοίας για άφεση αμαρτιών» (Λουκ. 3, 8); Βέβαια, το βάπτισμα αυτό δεν έσβηνε τα αμαρτήματα, αλλά η δωρεά αυτή ήταν γνώρισμα του βαπτίσματος που δόθηκε στη συνέχεια. Διότι, μέσω του βαπτίσματός μας ενταφιαστήκαμε μαζί με τον Χριστό και ο παλαιός μας εαυτός συσταυρώθηκε τότε, και πριν από τον σταυρό δεν υπάρχει άφεση αμαρτιών σε καμία περίπτωση· πάντοτε, βέβαια, το αίμα Αυτού θεωρείται ως αιτία της συγχωρήσεως των αμαρτημάτων. Αλλά και ο Παύλος λέγει: «Αλλά λουσθήκατε με το άγιο βάπτισμα και καθαρισθήκατε από αυτά τα αμαρτήματα», όχι με το βάπτισμα του Ιωάννου, «αλλά πήρατε τον αγιασμό που χαρίζει το Πνεύμα το Άγιο, γίνατε δίκαιοι εν τω ονόματι του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού δια του Πνεύματος του Θεού μας» (Α΄Κορινθ. 6, 11). Και σε άλλο βιβλίο λέγει: «ο Ιωάννης μεν σας βάπτισε σε βάπτισμα μετανοίας και προπαρασκευής» και δεν λέγει «αφέσεως», «λέγοντας συγχρόνως στον λαό να πιστέψουν σε εκείνον, που θα ερχόταν κατόπιν από αυτόν, δηλαδή στον Ιησού Χριστό, ο οποίος και μόνος θα έδιδε άφεση και σωτηρία”. Πραγματικά, αφού ακόμη δεν είχε πραγματοποιηθεί η θυσία του Κυρίου, ούτε το άγιο Πνεύμα είχε κατέβει, ούτε η αμαρτία είχε συγχωρηθεί, ούτε η έχθρα μεταξύ Θεού και ανθρώπου είχε καταργηθεί, ούτε η κατάρα είχε αφανιστεί, πώς επρόκειτο να γίνει άφεση αμαρτιών;
Τότε τι σημαίνει η έκφραση «εις άφεσιν αμαρτιών» (Λουκ. 3, 4· Μαρκ. 1, 4); Οι Ιουδαίοι ήταν αγνώμονες και ουδέποτε δε συναισθάνονταν τα αμαρτήματά τους, αλλά, ενώ ήσαν ένοχοι για τα βαρύτερα παραπτώματα, δικαίωναν τους εαυτούς τους σε κάθε περίπτωση, πράγμα το οποίο τους οδήγησε στην καταστροφή και τους απομάκρυνε από την πίστη. Αυτήν την κατηγορία αποδίδοντας σε αυτούς και ο Παύλος έλεγε· «Διότι αυτοί αγνόησαν μεν και παραμέρισαν την δικαίωση, που εξ αγάπης παρέχει ο Θεός, ζητούν δε να στήσουν τις δικές τους αντιλήψεις περί δικαιώσεως και έτσι δεν υποτάχθηκαν στην δικαίωση του Θεού (Ρωμ. 10, 3)». Και πάλι· «Τι λοιπόν θα συμπεράνουμε τώρα; Ότι τα ειδωλολατρικά έθνη που δεν επεδίωκαν να δικαιωθούν, κατέλαβαν ως κτήμα τους την δικαίωση, δικαίωση δε η οποία προέρχεται από την πίστη, οι δε Ισραηλίτες, οι οποίοι επιζητούσαν την δικαίωσή τους δια του Νόμου στον αληθινό Νόμο της δικαιώσεως, δεν κατόρθωσαν να φθάσουν. Γιατί; Διότι δεν επεδίωκαν την δικαίωσή τους δια της πίστεως στον Χριστό, αλλά δια του Μωσαϊκού Νόμου, σαν να ήταν δυνατόν με έργα του Νόμου να δικαιωθούν. Διότι εξαιτίας της απιστίας τους “σκόνταψαν επάνω στον Χριστό, ο οποίος υπήρξε γι’ αυτούς λίθος προσκόμματος”» (Ρωμ .9, 30-32).
Επειδή λοιπόν η αντίληψη αυτή ήταν η αιτία των κακών, έρχεται Ιωάννης, ο οποίος δεν κάνει τίποτε άλλο, παρά προσπαθεί να τους φέρει σε συναίσθηση των αμαρτιών τους. Εξάλλου, αυτό φανέρωνε και εξωτερική του εμφάνιση η οποία ήταν εμφάνιση μετανοίας και εξομολογήσεως: «φορούσε ένδυμα από τρίχες καμήλου και δερμάτινη ζώνη, γύρω από την μέση του» (Ματθ. 3, 4). Το ίδιο φανέρωνε και το κήρυγμά του, διότι δεν έλεγε τίποτε άλλο, παρά «να κάνετε καρπούς άξιους της μετανοίας» (Ματθ. 3, 8· Λουκ. 3, 8).
Επειδή λοιπόν, η μη αναγνώριση των οικείων αμαρτημάτων, όπως απέδειξε και ο Απόστολος Παύλος, τους έκανε να απομακρύνονται από τον Χριστό, ενώ η συναίσθηση της αμαρτωλότητάς τους τούς γεννούσε την επιθυμία να αναζητούν τον Λυτρωτή και να επιδιώκουν τη συγχώρηση των αμαρτιών, για τον λόγο αυτό ήλθε Ιωάννης, για να συντελέσει σε αυτό ακριβώς και να πείσει αυτούς να μετανοήσουν· όχι βέβαια για να τιμωρηθούν, αλλά αφού με την μετάνοια γίνουν πιο ταπεινοί και κατηγορήσουν τους εαυτούς τους, να σπεύσουν για να λάβουν τη συγχώρηση.
Κοίταξε, λοιπόν, με πόση ακρίβεια καθόρισε αυτό. Διότι αφού είπε· «εμφανίστηκε ο Ιωάννης και κήρυσσε βάπτισμα μετανοίας στην έρημο της Ιουδαίας», πρόσθεσε «προς συγχώρηση των αμαρτιών» (Μαρκ. 1, 4), σαν να έλεγε, δηλαδή, ότι δι’ αυτού του βαπτίσματος έπειθε αυτούς να ομολογήσουν τα αμαρτήματά τους και να μετανοήσουν γι’ αυτά, όχι για να τιμωρηθούν, αλλά για να δεχθούν ευκολότερα την κατοπινή συγχώρηση. Διότι εάν δεν καταλόγιζαν τις αμαρτίες στους εαυτούς τους, ούτε τη Χάρη δε θα ζητούσαν. Εάν όμως δε ζητούσαν την χάρη, ούτε τη συγχώρηση δε θα ελάμβαναν. Ώστε το βάπτισμα αυτό προετοίμαζε τον δρόμο για τον Ιησού, γι’ αυτό και έλεγε ο Ιωάννης στο λαό· «να πιστέψουν σε Εκείνον, που θα ερχόταν κατόπιν από αυτόν, δηλαδή στον Ιησού Χριστό, ο οποίος μονάχα θα έδιδε άφεση και σωτηρία» (Πραξ. 19, 4), προσθέτοντας και αυτή τη σκοπιμότητα του βαπτίσματος σε αυτήν που αναφέρθηκε παραπάνω.
Πραγματικά, δεν ήταν το ίδιο το να περιέρχεται τα σπίτια και να περιφέρει τον Χριστό κρατώντας Τον από το χέρι και να λέγει: «Να πιστέψετε σε Αυτόν», με το να ακουσθεί η μακαρία εκείνη φωνή «οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα [: Αυτός είναι ο Υιός μου ο αγαπημένος (ομονογενής ως Θεός υιός μου, και ο απολύτως αναμάρτητος ως άνθρωπος) στον οποίον αναπαύομαι πάντοτε πλήρως, διότι πράττει το αρεστό σε εμένα] (Ματθ. 3, 16-17)» και να γίνουν όλα τα άλλα, ενώ ήσαν όλοι συγκεντρωμένοι και έβλεπαν τα συμβαίνοντα.
Για τον λόγο αυτό έρχεται για να βαπτισθεί. Διότι η υπόληψη του βαπτίζοντος και η υπόθεση του βαπτίσματος προσέλκυε ολόκληρη την πόλη και την καλούσε προς τον Ιορδάνη και μεγάλη συγκέντρωση, σαν σε θέατρο, πραγματοποιούταν. Για τον λόγο αυτόν, ο Ιωάννης όταν συγκεντρώθηκαν τους ελέγχει και προσπαθεί να τους πείσει να μην έχουν μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους, αποδεικνύοντάς τους ότι είναι ένοχοι για τα μεγαλύτερα αμαρτήματα, εάν δε μετανοήσουν και δεν αφήσουν τη συνεχή αναφορά στους προγόνους και την καύχηση για την ευγενική τους καταγωγή και δε δεχθούν τον Ερχόμενο.
Διότι είχαν βέβαια συσκιασθεί τα σχετικά με τη ζωή του Χριστού παλαιότερα και πίστευαν οι πολλοί ότι είχε πεθάνει εξαιτίας της σφαγής που έλαβε χώρα στη Βηθλεέμ από τον Ηρώδη. Βέβαια φανέρωσε τον εαυτό Του όταν ήταν δώδεκα ετών, αλλά γρήγορα πέρασε πάλι στην αφάνεια. Για τον λόγο αυτό, χρειάζονταν λαμπρά προοίμια και κάποια υψηλότερη αρχή του έργου. Γι’ αυτό και τότε κατά πρώτον, όσα ουδέποτε δεν άκουσαν οι Ιουδαίοι, ούτε από τους προφήτες, ούτε από άλλον κανένα, διακηρύσσει με δυνατή φωνή ο Ιωάννης, αναφερόμενος στον ουρανό και την εκεί Βασιλεία, χωρίς να λέγει τίποτα περί της γης, πλέον. Όταν δε λέγει «Βασιλείας», εννοεί εν προκειμένω την παρουσία του Ιησού την πρώτη και την τελευταία.
«Και τι σχέση έχει αυτό με τους Ιουδαίους;», θα μπορούσε να ρωτήσει κανείς. Πραγματικά δεν αντιλαμβάνονται τι λες. Μα γι’ αυτό ακριβώς ομιλώ με τέτοιον τρόπο, απαντά ο Ιωάννης, ώστε παρακινούμενοι από την ασάφεια των λεγομένων, να θελήσουν να αναζητήσουν τον κηρυττόμενο. Έτσι λοιπόν τους προσείλκυε με τις χρηστές ελπίδες, όταν πήγαιναν κοντά του, ώστε και πολλοί τελώνες («ἦλθον δὲ καὶ τελῶναι βαπτισθῆναι» Λουκ. 3, 12-13) και στρατιωτικοί (Λουκ. 3, 14) να ρωτούν τι πρέπει να πράττουν και πώς να ρυθμίζουν τη ζωή τους, πράγμα το οποίο ήταν απόδειξη ότι είχαν απαλλαγεί από τα επίγεια πράγματα και φρόντιζαν για άλλα σπουδαιότερα ζητήματα και ότι ονειρεύονταν τα μελλοντικά αγαθά, διότι όλα, και οι πράξεις και οι λόγοι τους ενέπνεαν υψηλό φρόνημα.
Σκέψου λοιπόν τι σήμαινε να δουν άνθρωπο, ο οποίος ήταν υιός αρχιερέως, να επιστρέφει από την έρημο ύστερα από τριάντα χρόνια, χωρίς να έχει χρειαστεί ποτέ μέχρι τώρα τίποτε από τα ανθρώπινα και να είναι άξιος σεβασμού από πάσης απόψεως, έχοντας μαζί του τον προφήτη Ησαΐα. Διότι ήταν και αυτός παρών, προβάλλοντας τον Ιωάννη και λέγοντας· «Αυτός δε ο Ιωάννης ήταν εκείνος, για τον οποίο είχε προφητεύσει ο Ησαΐας λέγοντας·‘’ιδού ακούγεται φωνή ανθρώπου, ο οποίος κράζει μεγαλοφώνως στην έρημο· Ετοιμάστε τον δρόμο του Κυρίου, κάντε ευθείς και ομαλούς τους δρόμους αυτού· (δηλαδή προπαρασκευάστε τις καρδιές σας και καθαρίστε τις ψυχές σας, για να τις επισκεφτεί ο Κύριος). Αυτός είναι εκείνος, για τον οποίο είπα ότι θα έλθει και θα φωνάζει και θα κηρύττει με δυνατή φωνή στην έρημο»(Ματθ. 3, 3· Ησ. 40, 3). Διότι τόσο πολύ φρόντιζαν οι προφήτες για τα πράγματα αυτά, ώστε όχι μόνο για τον Κύριό τους προ πολλού χρόνου να προφητεύσουν, αλλά και για εκείνον, ο οποίος επρόκειτο να υπηρετήσει αυτόν. Και όχι μόνο αυτόν αναφέρουν αλλά και τον τόπο στον οποίο επρόκειτο να παραμείνει και τον τρόπο του κηρύγματος, τον οποίο θα αξιοποιούσε όταν θα εμφανιζόταν στους ανθρώπους, καθώς και τα αποτελέσματα της δράσεως αυτού.
Κοίταξε, λοιπόν, πώς καταλήγουν στα ίδια νοήματα, αν και δε χρησιμοποιούν τις ίδιες λέξεις, και ο Προφήτης και ο Βαπτιστής. Πραγματικά, ο μεν Προφήτης λέγει ότι θα έλθει, λέγοντας: «Ετοιμάστε τον δρόμο του Κυρίου, κάντε ίσιους και ομαλούς τους δρόμους Αυτού» (Ησ. 40, 3)· ο δε Βαπτιστής αφού ήλθε έλεγε: «Κάντε καρπούς άξιους της μετάνοιας» (Ματθ. 3, 3), πράγμα το οποίο ισοδυναμεί με το «ετοιμάσατε τον δρόμο του Κυρίου». Βλέπεις ότι με όσα είπε ο Προφήτης και με όσα κήρυττε ο Ιωάννης, ένα μόνο πράγμα δηλώνεται, ότι δηλαδή ήλθε ο Ιωάννης να εξομαλύνει τον δρόμο και να προετοιμάσει την έλευση του Μεσσία, όχι για να προσφέρει την δωρεά, πράγμα που ισοδυναμεί με τη συγχώρηση των αμαρτιών, αλλά μόνο προετοίμαζε τις ψυχές εκείνων, που επρόκειτο να δεχθούν τον Θεό των όλων.
Ο δε Ευαγγελιστής Λουκάς λέγει και κάτι επιπλέον. Δηλαδή, δεν έθεσε το προοίμιο μόνο και σταμάτησε, αλλά παραθέτει ολόκληρη την προφητεία: «πᾶσα φάραγξ πληρωθήσεται καὶ πᾶν ὄρος καὶ βουνὸς ταπεινωθήσεται, καὶ ἔσται τὰ σκολιὰ εἰς εὐθεῖαν καὶ αἱ τραχεῖαι εἰς ὁδοὺς λείας, καὶ ὄψεται πᾶσα σὰρξ τὸ σωτήριον τοῦ Θεοῦ [: Κάθε φαράγγι θα γεμίσει (θα σκεπασθούν δηλαδή τα χάσματα, που η έλλειψη της αρετής δημιουργεί στις ψυχές) και κάθε όρος και βουνό θα χαμηλώσει και θα ισοπεδωθεί (κάθε δηλαδή εγωισμός και υψηλοφροσύνη, που εμποδίζει την λυτρωτική χάρη του Θεού, θα εξαλειφθεί και θα σβήσει από τις ψυχές) τα στραβά και ανώμαλα μονοπάτια θα γίνουν ευθεία οδός και οι πετρώδεις δρόμοι ομαλοί. (Ανωμαλίες και τραχύτητες και ιδιοτροπίες που δημιουργούν τα πάθη, θα φύγουν από τις ψυχές, για να υποδεχθούν αυτές τον Σωτήρα). Και όταν θα πραγματοποιηθεί αυτή η ηθική προπαρασκευή, τότε κάθε καλοπροαίρετος άνθρωπος θα δει και θα απολαύσει την σωτηρία που στέλνει ο Θεός” (Λουκ. 3, 5-6· Ησ. 40, 4-5). […]
ΠΗΓΕΣ:
· http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm
· http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm
· http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/index.html
· http://khazarzar.skeptik.net/pgm/PG_Migne/John%20Chrysostom_PG%2047-64/In%20Matthaeum.pdf
· Αγ. Ιωάννου Χρυσοστόμου Άπαντα τα έργα, Πατερικές εκδόσεις «Γρηγόριος Παλαμάς», ΕΠΕ, εκδ.οίκος «Το Βυζάντιον», Ομιλία Ι΄, τομ. 9, σελ. 315-327, Θεσσαλονίκη 1978 Βιβλιοθήκητων Ελλήνων, Άπαντα των αγίων Πατέρων, Ιωάννου Χρυσοστόμου έργα, τόμος 63, σελ. 207-214 (https://drive.google.com/file/d/0ByZQkrKg4yKLbUtJbURIc2hhZFE/view)
(Επιμέλεια κειμένου: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος)