Παναγία η Μυρτιδιώτισσα η προστάτης και πολιούχος των Κυθήρων

 Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΜΥΡΤΙΔΙΩΤΙΣΣΑΣ

Ο Ναός μας φέρει το όνομα της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας προστάτιδος και πολιούχου της νήσου των Κυθήρων. Η ονομασία Μυρτιδιώτισσα, ως προσωνύμιο της Παναγίας μας, προέρχεται από την εικόνα που βρέθηκε στα Κύθηρα ανάμεσα σε μυρτιές. Από εκεί οι Κυθήριοι του Αλίμου έφεραν αυτή την παράδοση και διέδωσαν την τιμή στην Παναγία την επονομαζομένη και Μυρτιδιώτισσα.

Πιο συγκεκριμένα, η αυθεντική εικόνα της Θεοτόκου με τον Χριστό βρέθηκε από έναν βοσκό σε μια κοιλάδα νοτιοδυτικά του νησιού γεμάτη από μυρτιές , που ονομάζεται Μυρτίδια, πιθανότατα τον 13^ο αιώνα μΧ. ή κατά άλλους το 1160 ή κατά κάποιους άλλους ερευνητές τον 15ο αιώνα. Λόγω της τοποθεσίας, η Θεοτόκος έλαβε το προσωνύμιο  ‘‘Μυρτιδιώτισσα” και η εικόνα ονομάστηκε εικόνα της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας. Στην εικόνα αρχικά διεκρίνοντο καθαρά τα χαρακτηριστικά μέχρι στέρνων της Θεομήτορος και του Χριστού με την πάροδο όμως του χρόνου απέκτησε σιγά-σιγά το σκούρο χρώμα.

Βάσει της παράδοσης, πολύ πιθανό είναι ότι η ιστόρηση της εικόνας αυτής έγινε από τον Ευαγγελιστή Άγιο Λουκά ( 1^ος μΧ αιώνας) .

Λόγω των συχνών πειρατικών επιδρομών η εικόνα μεταφέρθηκε στο φρούριο της πρωτεύουσας των Κυθήρων από όπου και επανήλθε στα Μυρτίδια μεταξύ του 1824 και του 1855, το έτος δε 1915 μεταφέρθηκε στην Αθήνα μαζί με άλλες θαυματουργές εικόνες (Παναγία της Τήνου, Χρυσαφίτισσα, και άλλες) για τις δεήσεις που γίνονταν με σκοπό την αποκατάσταση της υγείας του Βασιλέως Κωνσταντίνου.

Η αγάπη των Κυθηρίων φύλαξε την εικόνα μέσα σε μια ολόχρυση επένδυση, αληθινό αριστούργημα φτιαγμένο από τον κρητικό καλλιτέχνη Νικόλαο Θεόφιλο  Σπαθάκη κατά το έτος 1837 (Μαρτίου 12 όπως είναι χαραγμένο).

Στο κάτω μέρος της χρυσής επένδυσης απεικονίζονται τρία θαυμαστά γεγονότα-θαύματα: η εύρεση της εικόνας από τον βοσκό, το θαύμα της θεραπείας του  παραλύτου στις 24 Σεπτεμβρίου (αρχές του 17^ου αιώνα)  και το θαύμα της διάσωσης του φρουρίου των Κυθήρων από τους κεραυνούς (22 Ιανουαρίου 1829)  κατά την διάρκεια της φύλαξης της εικόνας της Παναγίας εντός του φρουρίου του νησιού για τον φόβο των πειρατών που μάστιζαν τότε την Μεσόγειο.

Αξίζει να αναφερθεί ότι στο στέμμα της Πανσέπτου Εικόνας της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας, υπάρχει προσαρμοσμένο «Πολυτιμότατον αδαμαντοκόλλητον εν σχήματι ημισελήνου χρυσούν κόσμημα». Σύμφωνα με όσα ο αείμνηστος Σοφοκλής Καλούτσης, ο υμνογράφος της Μυρτιδιώτισσας διέσωσε , βρισκόταν κάποτε στα Κύθηρα, κάποιος Τούρκος πλούσιος και επιφανής, εγκατεστημένος στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη, ο οποίος ήταν Μωαμεθανός. Κάποια ημέρα παρατήρησε ασυνήθη συγκέντρωση κόσμου, στην πλατεία του Μητροπολιτικού Ναού του Εσταυρωμένου στη Χώρα. Ρώτησε τι συμβαίνει και του είπαν ότι το Νησί μαστίζεται από πολύμηνη ανομβρία και για αυτό θα πραγματοποιηθεί Λιτανεία της Αγίας Εικόνας της Μυρτιδιώτισσας, η οποία είχε ήδη κατέβει από το κάστρο που φυλασσόταν τότε και βρισκότανε μέσα στον Εσταυρωμένο. Όμως ο ουρανός ήταν καταγάλανος και δεν φαινόταν ούτε ίχνος νέφους στον ορίζοντα. Ο Τούρκος εχλεύασε αυτή την ενέργεια γιατί η λογική έλεγε ότι δεν θα φέρει αποτελέσματα. Και ήταν τόσο σίγουρος για αυτό, που δήλωσε ότι εάν μετά την Λιτανεία επακολουθήσει βροχή, θα αφιέρωνε το χρυσό κόσμημα της ημισελήνου που είχε μαζί του, στην Ιερή Εικόνα. Η Λιτανεία έγινε με κατάνυξη και οι Κυθήριοι γονυκλινείς παρακάλεσαν για την λύση της ανομβρίας. Και το θαύμα έγινε. Μόλις η Ιερά Πομπή επέστρεψε στον Ναό, άρχισε να πέφτει ραγδαία βροχή. Ο αλλόθρησκος τήρησε την υπόσχεση του και αφιέρωσε το κόσμημα στην Παναγία. Πότε έγινε αυτό δεν αναφέρεται. Ίσως έγινε πριν το 1837 μ.Χ., γιατί πιθανολογείται ότι ο Σπαθάκης έκανε την την προσαρμογή της ημισελήνου στο στέμα της Παναγίας «Εις αιωνίαν ανάμνησιν του τελεσθέντος θαύματος της λύσεως της ανομβρίας».Πιθανόν λοιπόν η αφιέρωση να είχε προηγηθεί του 1837 μ.Χ.

Η εικόνα της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας συνδέεται άμεσα με πάμπολλα θαύματα  στο νησί των Κυθήρων και πολλές τοπικές παραδόσεις και εκκλησιαστικά έθιμα του νησιού συνδέονται με την Παναγία την Μυρτιδιώτισσα, όπως η μεταφορά της εικόνας την Κυριακή της Ορθοδοξίας από τα Μυρτίδια στο κάστρο, την «γύρα» της εικόνας για δεκαπέντε μέρες μετά το Πάσχα στα διάφορα χωριά και πολλά άλλα.

ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ – ΙΕΡΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΤΩΝ ΜΥΡΤΙΔΙΩΝ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑ

Στη θέση της εύρεσης ο πτωχός βοσκός έκανε ένα μικρό εκκλησάκι και αφιέρωσε τον υπόλοιπο χρόνο της ζωής του στην περιποίησή του.

Μετά τον θάνατο του ευσεβούς βοσκού , την περιποίηση του μικρού ναού της Μυρτιδιώτισσας, ανέλαβε ο μοναχός Λεόντιος ο οποίος με χρηματική βοήθεια  Κυθηρίων μεγάλωσε λίγο το αρχικό εκκλησάκι και έκτισε γύρω του μερικά κελιά για την φιλοξενία των προσκυνητών.

Όμως το πλήθος των προσκυνητών από διάφορα μέρη δημιούργησε την ανάγκη ενός μεγάλου ναού. Το δύσκολο έργο της ανέγερσης ξεκίνησε με πολύ ζήλο προσπάθεια και εράνους ο δραστήριος ιερομόναχος Αγαθάγγελος Καλλίγερος το 1841 μΧ και σε 16 χρόνια δημιουργήθηκε ένα υπέροχο συγκρότημα που αποτελείται από μεγαλοπρεπή Ναό (καθολικό), ένα αριστουργηματικό πανύψηλο καμπαναριό και πολλά κελιά φιλοξενίας.

 Ο μικρός ναός της εύρεσης  βρίσκεται κάτω από τον μεγάλο Ναό , διατηρείται σε άριστη κατάσταση και εκεί φυλάσσεται κατά τους χειμερινούς μήνες (από των Εισοδίων 21/11 έως την Κυριακή της Ορθοδοξίας) η εικόνα της Παναγίας.

Το καθολικό είναι μία τρίκλιτη βασιλική  με υπερυψωμένο κεντρικό κλίτος, νάρθηκα, γυναικωνίτη  και διαθέτει μαρμάρινο τέμπλο που φιλοτεχνήθηκε από τηνίους καλλιτέχνες το 1856.

Βόρεια και νότια του καθολικού υπάρχουν αρκετά κελιά στα οποία διαμένουν πιστοί κατά την περίοδο από 1^η έως 15^η Αυγούστου (δεκαπεντισμός) ενώ στο όλο μοναστηριακό συγκρότημα ανήκει και ναϊδριο της Αγίας Τριάδας των μεταβυζαντινών χρόνων καθώς και το περίτεχνο καμπαναριό ύψους 26 μέτρων  ΒΑ του καθολικού.

ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΥΡΤΙΔΙΩΤΙΣΣΑ

Κατά την κυθηραϊκή παράδοση η εικόνα βρέθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου και το θαύμα της θεραπείας του παραλύτου έγινε εκείνη την ημερομηνία, καθώς εκείνος προσευχόταν στην Χάρη της μέσα στο Ναό. Εξαιτίας αυτού  έκτοτε την ημέρα αυτή και την παραμονή κάθε έτους γίνεται η μεγάλη πανήγυρις στα Κύθηρα κι όπου αλλού υπάρχει Ναός αφιερωμένος στην Παναγία την Μυρτιδιώτισσα.

Αρχικά ψαλλόταν η ακολουθία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου αφού στις 24 Σεπτεμβρίου είναι οι 40 ημέρες μετά την κοίμηση της Παναγίας μας   αλλά με τον χρόνο ακολούθησαν κάποιες προσπάθειες για την σύνταξη ακολουθίας με τελική προσπάθεια την πλήρη έκδοση ακολουθίας από τον θεολόγο και μουσικό Σοφοκλή Καλούτση το 1951 που αποτελεί  ένα εξαίρετο μουσικό και φιλολογικό έργο και ψάλλεται έκτοτε απαρεγκλίτως στην εορτή. Ο παρακλητικός κανόνας είναι έργο του γνωστού υμνογράφου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως (Οικουμενικό Πατριαρχείο) μοναχού Γεράσιμου Μικραγιαννανίτου του Αγιορείτου.

    ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΟΝ 

Ἦχος δ΄. Ταχύ προκατάλαβε

  Λαοί νῦν κροτήσωμεν,
δεῦτε τάς χεῖρας πιστῶς
καί ἄσωμεν ἄσμασι τῇ Θεομήτορι
ἐν πόθῳ κραυγάζοντες˙
Χαῖρε ἡ προστασία
πάντων τῶν δεομένων
Χαῖρε ἡ σωτηρία
τῶν τιμώντων σε πόθῳ,
Χαῖρε ἡ τῷ παραλύτῳ
τήν ἴασιν βραβεύσασα.

ΚΟΝΤΑΚΙΟΝ

Ἦχος γ΄. Ἡ Παρθένος σήμερον.

Ὡς λαμπρὸν διάδημα, καὶ θεοδώρητον στέφος, τὴν σεπτὴν Εἰκόνα Σου, τῶν Κυθηραίων ἡ Νὴσος, κέκτηται τὴν ἐν μυρσίναις φανερωθεῖσαν Δέσποινα Θεοχαρίτωτε καί συμφώνως, Σοὶ τὸν ὕμνον ἀναμέλπει· Παρθένε χαῖρε πάντων ἡμῶν ἡ χαρά.

 ΜΕΓΑΛΥΝΑΡΙΟΝ

Χαῖρε ἡ ἐν πόαις τῶν μυρσινῶν, τὸ Εἰκόνισμά Σου, φανερώσασα θαυμαστῶς, ἄγκυραν ἐλπίδος πηγὴν θείων θαυμάτων καὶ καύχημα Κυθήρων Ἄχραντε Δέσποινα.

Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από:

«Ακολουθία και παρακλητικός Κανών της Μυρτιδιωτίσσης» έργο του θεολόγου- φιλολόγου και υμνογράφου Σοφοκλή Καλούτση καθώς επίσης και την ιστοσελίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Κυθήρων και Αντικυθήρων  www.imkythiron.gr .

Το 2020 εκδόθηκε από το Ναό μας νέο βιβλίο με Παράκληση στην Παναγία τη Μυρτιδιώτισσα από το Ναό μας.

Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει τη νέα Ιερά Παράκληση της Παναγίας Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας η οποία συνετέθη από τον Δρα Χαράλαμπο Μ. Μπούσια , Μεγάλο Υμνογράφο της των Αλεξανδρέων Εκκλησίας.

Το βιβλίο περιλαμβάνει:

• Την έγκριση, υπό της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, του νέου Παρακλητικού Κανόνος

• Πρόλογο του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου μας Νέας Σμύρνης κκ Συμεών

• Το Νέο Παρακλητικό Κανόνα στην μορφή κανονικού εκκλησιαστικού κειμένου

• Τα τροπάρια των Θυρανοιξίων του Ιερού μας Ναού (19 Δεκεμβρίου 2010)

• Το μουσικό παράρτημα του νέου Παρακλητικού Κανόνος τονισθέν στην Εκκλησιαστική (Βυζαντινή) μουσική σημειογραφία (παρασημαντική) υπό του Πρωτοψάλτου του Ναού μας κ. Παναγιώτη Κουτρά.

• Επίλογο με ιστορικά στοιχεία για το Ναό μας αλλά και την απαρχή ιδρύσεως ολόκληρης της περιοχής μαζί με ευχές του προϊσταμένου του Ιερού μας Ναού Αρχιμανδρίτου κ. Πολυκάρπου Κεντικελένη. Στα ιστορικά στοιχεία περιλαμβάνονται οι διακονήσαντες ιερείς, οι διακονήσαντες επίτροποι, τα μέλη που υπηρετούν ή έχουν υπηρετήσει στην ερανική επιτροπή και στο φιλόπτωχο ταμείο, οι πρωτεργάτες, οι μεγάλοι δωρητές, οι ιεροψάλτες που διακονούν και έχουν διακονήσει στον Ιερό μας Ναό καθώς και οι νεωκόροι ενώ αναφέρονται και συγκινητικές λεπτομέρειες από την ιστορία της ενορίας μας.

• Πλούσιο φωτογραφικό υλικό από τη Θεμελίωση, την πορεία των έργων, τα Θυρανοίξια του Ιερού μας Ναού καθώς και από τα Εγκαίνιά του (8 Μάϊου 2016).

Το εξώφυλλο κοσμεί η Εικόνα της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας στο εικονοστάσι (τέμπλο) του Ναού μας, έργο των μοναζουσών της Ιεράς Μονής Αγίων Πάντων Σπετσών και το οπισθόφυλλο μία φωτογραφία του Ναού μας προς την βορειοανατολική πλευρά, ενώ μέσα υπάρχει σε φωτογραφία η Ιερά Θαυματουργή Εικόνα της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας των Κυθήρων καθώς και η αργυρήλατος εικόνα της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας στο Κεντρικό Προσκυνητάριο του Ναού μας.